Groeien tegen de verdrukking in

Stress en depressie kunnen tot overgewicht leiden

Zowel stress als depressie hebben beide invloed op de stofwisseling. Wie ooit depressief is geweest reageert sterker op spanningen . Kiecolt en haar collegae ontdekten dat vrouwen die spanningen ondervinden na een stressvolle gebeurtenis een tragere vetverbranding hebben. Hierdoor hadden ze vaker last van overgewicht en werd er meer vet in de buik opgeslagen dan op andere plaatsen in het lichaam. Vrouwen die ooit een depressie hadden doorgemaakt hadden hier nog meer last van dan vrouwen die een blanco voorgeschiedenis hadden. Hoewel dit onderzoek alleen bij vrouwen is uitgevoerd zijn deze resultaten ook goed toepasbaar op mannen.
Kortom stress kan toegevoegd worden aan het rijtje “oorzaken van overgewicht”.

Hoe werkt dat dan?

Bij acute stress wordt er meer adrenaline aangemaakt. Dit hormoon zorgt ervoor dat de luchtwegen worden verwijd, waardoor je beter kunt ademhalen. Het hart gaat sneller werken om alle weefsels van voldoende bloed te voorzien. Daarnaast wordt het glucosepeil in het bloed omhoog gebracht zodat er ook gelijk voldoende brandstof is om te kunnen vechten of vluchten.
Als de stress langer duurt worden er andere hormonen ingeschakeld, zoals cortisol. Ook dit hormoon zorgt voor een verhoogd glucosegehalte in het bloed. Cortisol zorgt ervoor dat het lichaam voortdurend in staat van paraatheid verkeert. Daarnaast belemmert cortisol de aanmaak van (nieuw) spierweefsel. Wie langdurig een hoog cortisolpeil heeft krijgt op den duur een verminderde weerstand tegen ziekten.

Continue stress kan tot insulineresistentie leiden

Adrenaline en cortisol zorgen dus voor een hoger bloedglucose. Daardoor zijn deze hormonen tegenwerkers (antagonisten) van insuline. Cortisol zorgt ervoor dat vet uit de voeding trager wordt verwerkt en vaker in de buik wordt opgeslagen. Wie langdurig een verhoogd cortisolgehalte in het bloed heeft zal dus vaker een grotere middelomtrek hebben door het overtollige buikvet. Zoals bekend leidt buikvet sneller tot allerlei aandoeningen, zoals diabetes en hart- en vaatziekten.
Kortom chronische spanningen leiden tot psychisch leed en ze kunnen dus ook tot veel lichamelijke zogenaamde “welvaartsziekten” leiden.

Wat betekent dit voor de praktijk?

In de geneeskunde wordt het liefst voor een oorzakelijke aanpak gekozen. Dat betekent dus het wegnemen van de spanningen of depressie. Omdat dit vaak niet haalbaar is wordt er dan ingezet op het ontwikkelen van een betere stressbestendigheid. Dat kan bijvoorbeeld door meer te bewegen. Bewegen ontspant en het kan je helpen om “het hoofd leeg te maken”. Daarnaast bouw je een betere conditie op. Bovendien zorgt de ontspanning er ook voor dat je een betere weerstand tegen ziekten ontwikkelt.
Nu is bewegen alleen niet voldoende om het “dreigend” of al aanwezige overgewicht aan te pakken. Daarvoor is een gezonde voedingsgewoonte nodig met  veel groenten en fruit, weinig suiker en vooral voldoende eiwitten (melk en melkproducten, vlees, vis, peulvruchten, granen en noten) en vetten.

Armoede en baanloosheid maakt kwetsbaar

Uit onderzoek blijkt echter dat vooral mensen die weinig te besteden hebben vaker spanningen hebben. In Nederland neemt de armoede de laatste jaren toe als gevolg van de crises. Ik schrijf met opzet “crises” omdat er meerdere economische crises zijn geweest, maar er is ook sprake van morele crises, aangezien er weinig vaart gemaakt wordt met het aftoppen van de inkomens die niet voldoen aan de code Tabaksblat of de Balkenendenorm.
Mensen die langer dan drie jaar zonder werk zitten komen in de bijstand terecht en zijn dan gebonden aan allerlei verplichtingen. Ook valt er soms na drie jaar in gezinnen meer dan 50% van het inkomen weg, doordat de maximale uitkeringstermijn van een werkzoekende echtgenoot/partner compleet stopt. Dit lot treft niet alleen lager opgeleiden maar ook hoger opgeleiden en doet zich vooral voor bij 45-plussers. Baanloosheid is namelijk geen langdurige vakantieperiode, maar een stressvolle tijd “op jacht naar de felbegeerde baan” of op zoek naar andere manieren om  het hoofd boven water te houden.

Participeren is onvoldoende

Het is heel gemakkelijk om van de zijlijn te roepen dat je het met “wilskracht” wel gaat redden, maar er is toch echt meer voor nodig. Wie te vaak en te lang in de hoek zit waar de klappen vallen heeft al heel veel wilskracht opgebruikt. Ik betwijfel of een advies als: “Ga meer bewegen” opgevolgd zal worden door iemand die de gevolgen van deze crises al (te) lang aan de lijve ondervindt als er geen verder perspectief op verbeterde leefomstandigheden worden geboden.
Er wordt opgeroepen tot het vormen van een participatiesamenleving waarbij de nadruk ligt op “gewoon meedoen”. Maar “samenleven” houdt in dat je samen optrekt en niet een volgens een systeem van upstairs-downstairs. Er zal meer geld en menskracht ingezet moeten worden op echte preventiemaatregelen waarbij de doelgroepen zelf actief worden betrokken, anders zou de tsunami van diabetes in 2025 nog wel eens groter en ernstiger kunnen zijn dan eerder werd voorspeld. Dat is nou dan “groeien tegen de verdrukking in”.