Onbewerkt, bewerkt of ultra-bewerkt voedsel?
Je hebt er vast wel eens gehoord dat je beter onbewerkt voedsel kunt eten en dat pakjes en zakjes vermeden moeten worden omdat dat bewerkt voedsel is. Sec beschouwd zou je ook kunnen stellen dat koken ook een bewerking is, maar toch wordt daar vanuit de voedingswetenschap anders tegen aan gekeken. Wel wordt ultra-bewerkt voedsel afgeraden, maar wat is het verschil tussen ultra-bewerkt, bewerkt en onbewerkt voedsel? En hoe komt het dat er zoveel (ultra)bewerkt voedsel op de markt is gekomen?
Toename gemaksvoedsel
In de tweede helft van de twintigste eeuw namen de hoeveelheid en de keuze aan kant-en-klare voedingsmiddelen toe. Bij veel van de voedingsmiddelen in de winkelschappen in de supermarkt hoeven er niet meer zoveel bewerkingen uitgevoerd te worden voordat je een gerecht op tafel kunt zetten. Naast gerechten zijn er zelfs complete kant-en-klaarmaaltijden in de supermarkten voorhanden. Het voordeel van al deze gemaksvoedingsmiddelen en kant-en-klaarmaaltijden is dat er niet zoveel tijd besteed hoeft te worden aan het boodschappen doen en het bereiden van voedsel.
Gemak dient de mens?
Toch kleven er ook nadelen aan deze kant-en-klare voedingsmiddelen en maaltijden die niet direct merkbaar zijn. Het gaat dan om de gezondheidsschade in de vorm van overgewicht, hoge bloeddruk met alle mogelijke nare gevolgen vandien die ze op lange termijn kunnen veroorzaken. Dat komt omdat ze vaak veel meer zout, suiker en verzadigd vet bevatten dan wanneer je de gerechten en maaltijden zelf (op een gezonde) manier klaarmaakt. In eerste instantie dient het gemak dus de mens, maar kan bij veelvoudig gebruik tot veel ongemak leiden.
Gezonde keuze zoveel mogelijk onbewerkt?
Uit het bovenstaande zou je kunnen afleiden dat je dus vooral geen bewerkte voeding moet eten. Toch is dat een beetje erg kort door de bocht. Het ligt namelijk veel genuanceerder. Het gaat namelijk vooral om voedingsmiddelen en gerechten waaraan dus duidelijk te veel suiker, zout en verzadigd vet is toegevoegd. Deze producten voldoen ook niet aan de richtlijnen voor de Schijf van Vijf. Daarin zijn echter wel een paar producten terug te vinden die wel bewerkt zijn, zoals gefermenteerde voedingsmiddelen zoals yoghurt, kaas en brood, maar ook gekookte voedingsmiddelen. Deze voedingsmiddelen zijn bewerkt maar worden per definitie niet als “ongezond” aangemerkt.
Classificatie naar bewerking
Om een duidelijk onderscheid te maken tussen de verschillende mate van bewerking is hiervoor in 2016 een indeling gemaakt. Deze indeling in voedingsmiddelen wordt ook wel de NOVA-classificatie genoemd. NOVA is hier geen acroniem, maar een naam voor deze indeling. De voedingsmiddelen zijn ingedeeld in vier groepen, namelijk:
1. Onbewerkte of minimaal bewerkte voedingsmiddelen. Onder minimale bewerkingen wordt dan verstaan: gekookt, gedroogd, gemalen, geroosterd, ingevroren en gemalen, etc.
2. Bewerkte culinaire voedingsmiddelen. Deze zijn bedoeld zijn om voedingsmiddelen uit groep 1 te bereiden. Het gaat dan om boter, olie, azijn, suiker.
3. Bewerkte voedingsmiddelen. Het gaat hier om voedingsmiddelen die bewerkt zijn om hun houdbaarheid te verlengen en om de smaak te verbeteren. Voorbeelden hiervan zijn kaas, yoghurt en brood.
4. Ultra-bewerkt voedsel. Deze voedingsmiddelen worden gemaakt uit allerlei industrieel bewerkte ingrediënten, zoals gemodificeerd zetmeel, eiwitpreparaten en bewerkte vetten, zoals industrieel geharde (trans)vetten en allerlei smaakstoffen.
Wat maakt ultra-bewerkt ongezond?
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat ultra-bewerkt voedsel leidt tot meer overgewicht en obesitas met alle gevolgen vandien. Ultra-bewerkte voedingsmiddelen zijn vaak gemakkelijk “in te nemen”. Daarnaast is er van alles aan toegevoegd om ze nog lekkerder te maken. Ook worden ze cosmetisch bewerkt, waardoor ze er nog mooier uitzien. Daardoor is de verleiding om er meer van te eten dan je nodig hebt moeilijk te weerstaan. Vaak hoef je ze niet meer te kauwen. Een bekend voorbeeld zijn de kant-en-klare gezoete drankjes met heerlijke (vruchten)smaken. Maar ook hartige snacks en krokante zoetigheden kunnen moeilijk te weerstaan zijn. Daardoor eet en drink je er al snel meer van dan je eigenlijk wilde.
Proef, ruik en geniet!
Voor een gezonde keuze is het raadzaam om een dagvoeding samen te stellen uit de NOVA-groepen 1 en 3. De voedingsmiddelen uit groep 2 kun je dan met mate gebruiken om de voedingsmiddelen uit groep 1 en 2 smakelijker te maken.
Voedingsmiddelen uit groep 4 kun je dan als uitzonderingen gebruiken, bijvoorbeeld bij feestelijke gelegenheden. Dit lijkt wel een erg zuinig advies, maar er valt nog heel veel te genieten, maar daarvoor is creativiteit nodig. Denk daarbij aan het gebruik van kruiden, specerijen (meer niet te veel zout) en mooie combinaties van voedingsmiddelen qua kleur en smaak. Wie op zoek is naar recepten en menu’s kan zijn hart ophalen op deze site. En wie wat meer kennis wil opdoen over bereidingswijzen en het experimenteren met smaken kan hier terecht.
