Ondervoeding in Nederland: groter probleem dan menigeen denkt

Met alle berichten over overgewicht lijken de problemen met betrekking tot ondervoeding in Nederland onder te sneeuwen. En toch is het nodig dat we hier aandacht voor vragen en actie op ondernemen. In Nederland doen we dat nu ook in de “week van de ondervoeding” die in de tweede week van november wordt gehouden. Het gaat dan niet alleen om ouderen, maar ook om jongeren en zieken. Hoe komt het dat deze problemen niet zo zichtbaar lijken te zijn?

Ondervoeding, wat is het?

Bij ondervoeding kan het gaan om een totaal te lage energie-inname, eenvoudig gezegd: te weinig calorieën. Maar meestal gaat het om een combinatie van te weinig energie (calorieën) en te weinig voedingsstoffen, zoals eiwitten, vitamines en mineralen.
Ondervoeding kan leiden tot een verminderde weerstand tegen ziekten, krachtverlies, verhoogde kans op vallen en een verergering van aanwezige klachten en een verminderd algeheel welbevinden. Het kan ook leiden tot een slechtere wondgenezing en doorligwonden voor wie bedlegerig is en het sterfterisico neemt toe.

Ondervoeding ouderen in cijfers

Uit onderzoek blijkt dat 30-40% van de mensen die thuiszorg krijgt ondervoed is. Van de mensen die in het ziekenhuis liggen is 15-25% ondervoed en in de verpleeghuizen gaat het om 15-20%. De bekendste risicogroepen zijn ouderen, mensen die op een operatie wachten en/of al in behandeling zijn, mensen met chronische ziekten en vooral de zelfstandig wonende ouderen vanaf 75 jaar en ouder.

Laaggeletterdheid kan oorzaak ondervoeding zijn

Naast deze groepen zijn er ook bij elke leeftijdsgroep mensen die te weinig eten, doordat ze onvoldoende kennis en vaardigheden hebben om een goed dagmenu samen te stellen. Daarbij kan het gaan om lage gezondheidsvaardigheden, eventueel in combinatie met laaggeletterdheid. Nederland telt ongeveer 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder die moeite hebben met lezen, schrijven, rekenen en met het omgaan met digitale media. Het gaat dus om 1 op de 6 mensen! Om een idee te krijgen wat het betekent om moeite met lezen en schrijven te hebben heeft Frans Bauer een inkijkje gegeven hoe dat is.

Armoede in Nederland

In mei 2023 meldde het programma Kassa van BNN/VARA dat er in Nederland 830.000 mensen onder de armoedegrens leven, waaronder 220.000 kinderen. Ook werd er toen al een schatting gemaakt dat in Nederland in 2024 bijna een miljoen mensen onder de armoedegrens zullen leven. De helft van deze mensen komt maandelijks meer dan 176 euro tekort om voldoende kleding, voedsel of de verwarming te kunnen betalen. Ook voor de mensen die gebruik maken van  voedselbanken lukt het vaak niet om te voorzien in voldoende voedingsmiddelen voor alle gezinsleden.

Oorzaken alle leeftijdsgroepen zeer divers

Er zijn allerlei oorzaken aan te wijzen voor ondervoeding die binnen  leeftijdsgroepen kunnen verschillen. Bij alle leeftijdsgroepen kan er sprake zijn van schaamte over het gebrek aan kennis, de eenzaamheid, of om hulp te vragen bij financiële problemen, of niet weten hoe er hulp ingeroepen kan worden. En het kan ook een combinatie zijn van verschillende factoren.
Wanneer er sprake is van een (chronische) ziekte kan dit ook tot ondervoeding leiden, door de ziekte zelf, of door een verminderde zelfredzaamheid, en ook weer de financiële problemen. Dit kan het gevolg zijn van te weinig inname van goede voedingsmiddelen door te weinig eetlust, en/of een gebrek aan kennis hoe je een goede voeding samenstelt.

Hypes en ondervoeding

Het volgen van hypes kan ook tot ondervoeding leiden. Denk bijvoorbeeld aan hypes waarin geadviseerd wordt om voedingsgroepen weg te laten, zonder een goed alternatief voor de weggelaten voedingsmiddelen te adviseren. Ook hypes waarin een superslank uiterlijk centraal staat kunnen bij de volgers leiden tot ondervoeding. Als er een crashdieet gevolgd wordt leidt dat op de lange duur toch echt tot ondervoeding op het gebied van vitamines en minderalen en soms ook aan eiwitten. 

Hoe om te gaan met ondervoeding?

Er is niet één remedie die voor alle groepen toegepast kan worden. Voor elke situatie waarin er sprake is van ondervoeding is een aangepaste benadering nodig waarbij vooral rekening gehouden wordt met de oorzaken, de mogelijkheden en wensen van de ondervoede patiënt.
Wanneer er een goede levensverwachting en behandeling van (onderliggende) ziekten mogelijk is zal altijd ingezet worden op het verbeteren van gewicht, lichaamssamenstelling en algehele lichamelijke en geestelijke conditie.

Ook binnen de sport kan ondervoeding optreden. Dit zal in de volgende blog worden toegelicht.