Preventie overgewicht schadelijk?

Wat is er onderzocht?

De Gezondheidsraad schreef in 2010 dat er nog te weinig onderzoeksgegevens waren om te concluderen dat preventie van overgewicht en obesitas tot een toename van eetstoornissen leidt. Er was toen nog te weinig informatie beschikbaar om aan te geven of preventieprogramma’s voor overgewicht ook aanzetten tot riskant lijngedrag.
Uit recent promotieonderzoek van Klesse blijkt dat dunne rolmodellen demotiverend kunnen werken voor mensen die af willen vallen. Een dun rolmodel wordt gezien als een symbool voor een onhaalbaar slankheidsideaal voor mensen die af willen vallen. Dat komt ook overeen met de bevindingen dat lageropgeleiden zich minder aangesproken voelen door landelijke preventiecampagnes, omdat de rolmodellen vaak afkomstig zijn uit een milieu waar meer geld voorhanden is en dus meer mogelijkheden voor (duurdere) gezonde voeding en een betere toegang tot sportfaciliteiten.

Hoe vaak komt overgewicht voor?

Uit de meest recente cijfers (over 2012) van het Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieu blijkt dat overgewicht een probleem was voor bijna de helft van de Nederlandse volwassenen van 19 jaar en ouder. Van de mannen is 53% te zwaar en van de vrouwen weegt 43,7% te veel, maar vrouwen hebben vaker ernstig overgewicht, oftewel obesitas van mannen. Hiervoor bedragen de getallen 13,9% en 11%. Bij kinderen blijkt 14% van de 2-21 jarigen overgewicht te hebben en 2% kampt met obesitas.

Eigen verantwoordelijkheid?

Een mens moet zelf kunnen kiezen wat hij/zij drinkt en eet en of hij/zij aan beweging doet. Dat geldt ook voor de hoeveelheid eten en drinken en beweging en ook voor de soort. Om een goede beslissing te nemen over de leefstijl is het nodig dat iedereen over eerlijke informatie beschikt en kansen om keuzen te maken die bij de omstandigheden passen. Uit eerdere onderzoeken blijkt echter dat de levensverwachting van lageropgeleiden nog verbeterd kan worden en dat daarin nog een wereld te winnen is. Mensen uit de lagere sociaal economische klassen voelen zich minder aangesproken door preventiecampagnes (zie pag. 54 en 55) en ze weten minder goed de weg in het informatiedoolhof van het internet dan hogeropgeleiden. Voor zowel hoger als lageropgeleiden geldt dat ze gemakkelijk op een dwaalspoor terechtkomen bij hun zoektocht naar informatie over gezonde voeding door het gebrek aan regelgeving.
Het is dus niet juist om de regie over eigen gezondheid volledig af te doen als “dat is een eigen keuze”, maar er is ook hulp nodig door maatregelen als beperking van reclame gericht op kinderen en beter begrijpbare informatie over de voedingswaarde op etiketten van voorverpakte voedingsmiddelen en een betere toegankelijkheid naar erkende professionals, zoals de diëtist.

Dodelijk slankheidsideaal

Bij de factoren die bijdragen tot eetstoornissen wordt de maatschappelijke druk voor het ideale uiterlijk sterk benadrukt. Op de grootste online hulpwebsite voor eetstoornissen Proud2beme, wordt het slankheidsideaal als een van de belangrijke oorzaken gezien voor het ontstaan van anorexia nervosa. Dat lijkt overdreven, maar anorexia nervosa komt vaker voor bij dansers, turnsters en kunstschaatsers. Bij deze esthetische sporten spelen uiterlijk en gewicht een grote rol. Vaak zijn anorexiapatiënten perfectionistisch en ze hebben een negatief zelfbeeld. Als de druk dan groter wordt om nóg slanker en nóg lichter worden toeneemt kan dat zelfs dodelijke gevolgen hebben. Zo wordt op de Nederlandse Academie voor Eetstoornissen als op de website van het Trimbos Instituut aangegeven dat ongeveer 5% van de anorexiapatiënten overlijdt aan deze ziekte. De Nederlandse Academie voor Eetstoornissen geeft aan dat anorexia en boulimia nervosa ook wel de dodelijkste psychiatrische aandoeningen zijn.

Voorstel voor nieuw preventiebeleid

Hoewel er onvoldoende bewijs is dat preventieprogramma’s die het belang van een goed gewicht benadrukken ook tot eetstoornissen kunnen leiden is het wellicht een idee om eens nader te onderzoeken wat de effecten zijn als de preventieboodschap wordt omgezet in kleinere stappen en concrete doelen. Mensen zouden verleid moeten worden om meer te bewegen, zoals door middel van de pianotrap. Daarnaast kunnen ook de verpakkingen worden verkleind, zodat er minder grote porties worden gegeten. Ook zouden er beter beveiligde fietsenstallingen moeten komen om mensen meer te verleiden om de fiets te pakken. Misschien werken kleine stappen op bevolkingsniveau wel net zo goed als kleine stapjes op individueel niveau.