Respecteer biologische klok

Grotere kans op hart- en vaatziekten en diabetes type 2 door nachtwerk

De Nederlandse Gezondheidsraad heeft op 24 oktober een rapport uitgebracht waarin de gezondheidsrisico’s door nachtwerk worden besproken. Het gaat dan om diabetes mellitus type 2, hart en vaatziekten en slaapproblemen. De laatste gezondheidsklacht is niet zo verwonderlijk, aangezien nachtdiensten ook gepaard gaan met het omdraaien van het dag-nachtritme. De nachtwerker moet wakker en alert blijven, terwijl zijn/haar lijf vindt dat er geslapen dient te worden.
Het risico op diabetes mellitus en hart- en vaatziekten neemt toe naarmate er meer jaren nachtdiensten zijn gedraaid. Het gaat dan om een kans van 21% op diabetes mellitus type 2 en 23% op hart- en vaatziekten bij mensen die veertig jaar lang nachtdiensten hebben verricht.

Verband nachtdiensten en borst- en prostaatkanker minder duidelijk

Er is ook wel eens opgemerkt dat er vaker borstkanker zou optreden bij vrouwelijke nachtwerkers dan bij vrouwen die nooit nachtdiensten verrichten, maar dit bleek alleen aangetoond te zijn in enkele onderzoeken waarin een paar groepen vrouwelijke nachtwerkers gedurende enige tijd werden gevolgd. Daaruit bleek dat niet in alle onderzoeken een duidelijke verband tussen nachtwerk en het krijgen van borstkanker werd gevonden.
Ook werd er geen duidelijk verband gevonden tussen nachtwerk en prostaat- en dikke darmkanker en er werd slechts een zwak bewijs gevonden werd tussen nachtdiensten en het metabool syndroom.

Oorzaken van deze risico’s

In een eerdere blog over de biologische klok heb je kunnen lezen dat de glucose- en vetstofwisseling verstoord kan worden onder invloed van het voortdurend verschuiven van het slaap/waakritme. De nachtwerker heeft al een grotere kans op maag- en darmklachten, omdat er op ongewone tijden wordt gegeten. Het maagdarmstelsel is van nature ’s nachts minder actief en dat geldt ook voor de lever en pancreas (alvleesklier). Dat verklaart ook waarom de vertering en stofwisseling na de nachtelijke maaltijden minder goed verloopt. Daarnaast blijkt dat nachtwerkers vaker overgewicht hebben ook al eten ze evenveel als collega’s die overdag werken. Het is mogelijk dat dit veroorzaakt wordt, doordat de nachtwerker ‘s nachts minder actief is dan de collega die dagdiensten draait. Toch kan dat niet de gehele verklaring zijn: er zijn namelijk ook nachtwerkers die evenveel arbeid verzetten als de collega’s die overdag werken, denk bijvoorbeeld aan werkers in de Rotterdamse haven, het loodswezen en de petrochemische industrie.
Daarnaast is er een groep nachtwerkers die mogelijk alleen minder gezonde voedingsmiddelen tot zijn/haar beschikking heeft om te eten gedurende het werk. Daarnaast kan de verleiding om gedurende de nachtdienst om minder gezonde voedingsmiddelen te eten groter zijn dan overdag, vanwege klachten zoals slaperigheid en vermoeidheid.

Zijn gezondheidsrisico’s door nachtdiensten te voorkomen?

In het rapport van de Gezondheidsraad wordt geadviseerd om niet te vaak nachtdiensten te draaien, maar dat is veelal niet realistisch. Ook zijn er geen harde uitspraken te doen hoe het voedingspatroon kan worden aangepast op de wisselende diensten. Wel kan er natuurlijk al ingezet worden op het zoveel mogelijk beschikbaar hebben van gezonde èn smakelijke voedingsmiddelen en maaltijden voor de nachtwerkers zodat ze de verleiding voor vette, zoute en zoet maaltijden beter kunnen weerstaan. Werkgevers kunnen daarin winst boeken door hierop in te zetten om hun werknemers langer gezond en vitaal te houden. Er kan wel ingezet worden om de gezondheidsrisico’s te verkleinen, maar er is geen 100% garantie op te geven.

Hoe is het onderzoek uitgevoerd?

In het Achtergronddocument bij het rapport over Gezondheidsrisico’s door nachtwerk is gekeken wat het effect is van nachtdiensten op het optreden van ziekten, zoals  diabetes, hart- en vaatziekten, kanker en er is ook gekeken naar risicofactoren voor deze ziekten.
Er zijn veel gegevens uit dierexperimenteel onderzoek beschikbaar, maar gegevens uit onderzoek bij dieren zijn niet één op één te vertalen naar de mens. Dieronderzoek dient dan ook alleen om aanwijzingen te vinden waarop gelet kan worden in onderzoek bij mensen.
Dat er een sterk bewijs bestaat voor nachtwerk als risicofactor voor hart- en vaataandoeningen en diabetes mellitus type 2 is onderzocht door gegevens uit meerdere onderzoeken te combineren waarin werknemers die in wisseldiensten werken worden vergeleken met dagwerkers. Bij het samenvoegen van gegevens uit meerdere onderzoeken wordt er gekeken of alle studies op een vergelijkbare manier zijn uitgevoerd, zodat toevalsbevindingen zoveel mogelijk kunnen worden uitgesloten. De gegevens van de wisseldienstwerkers en de dagwerkers uit alle samengevoegde onderzoeken worden dan met elkaar vergeleken, zodat er betere conclusies getrokken kunnen worden.

Wat betekent dit nu voor de praktijk?

Allereerst is het belangrijk dat je de biologische klok zoveel mogelijk respecteert, dus voorkom, indien mogelijk, dat je te veel wisseldiensten verricht om je bioritme niet te veel en te vaak te verstoren.
In het advies van de Gezondheidsraad wordt het niet genoemd, maar vermijd ook de social jetlag zoveel mogelijk en stel jezelf ’s avonds niet te veel en te vaak bloot aan het “blauwe licht” van je pc, tablet, IPad, mobiel, etc. om verstoring van je slaapritme te voorkomen. Een handige stelregel daarbij is: leg de schermen 2-3 uur voordat je gaat slapen aan de kant. Oh ja, dat geldt ook voor de televisie.
Verder is het natuurlijk raadzaam om je zoveel mogelijk te houden aan de voedselkeuzes volgens de Richtlijnen van de Schijf van Vijf. Dat geldt overdag en ’s nachts.
En als je dan toch met de tijd moet schuiven vanwege een reis door de tijdzones kun je hier ook nog specifieke reisvoedingsadviezen vinden.
En met betrekking tot het verzetten van de klok voor de wintertijd geldt dat het best lekker kan zijn om eens een uurtje langer te slapen, maar let wel op: langer dan een paar uurtjes uitslapen verstoort ook het bioritme.