Verwarring rond “Obesitas”
De naam “obesitas” wordt als stigmatiserend ervaren. Het zou ten onrechte een negatief beeld creëren over mensen die dik zijn, maar geen medische afwijkingen hebben. Echter het woord “dik” kan ook beladen zijn en negatieve associaties oproepen als het gaat om lichaamsomvang. Uiteraard geldt dat afwijkingen die samenhangen (comorbiditeit) met obesitas nooit aanleiding mogen zijn voor een negatieve benadering van mensen die hiermee te maken hebben. Welke termen kunnen wel worden gebruikt zonder stigmatisering? Wat is de aanleiding van deze wens om de term “obesitas” te vervangen? En wordt het achterliggende probleem dan opgelost?
Aanleiding van de discussie
Elske Gravesteijn schreef als redacteur op de site Foodlog dat de term “obesitas” aan vervanging toe is. Artsen definiëren “obesitas” als een ziekte met meerdere oorzaken. Het begrip “obesitas” is in de volksmond verworden is tot een synoniem voor een “te hoog lichaamsgewicht” en “dik”. Daardoor is er verwarring ontstaan dat dik zijn als een ziekte wordt gezien. Ze schreef dit ook naar aanleiding van een beschouwing van twee Ierse onderzoekers, namelijk de filosoof Margeret Steele en de endocrinoloog Francis Finucane. Zij concluderen dat obesitas als ziekte niet alleen gekoppeld kan worden aan een Body Mass Index (BMI). Steele en Finucane stellen dat er een koppeling moet worden gemaakt met de bijkomende aandoeningen en niet met de BMI.
Verschillende definities van obesitas?
In de medische en voedingswetenschap wordt er van obesitas gesproken als de BMI hoger is dan 30. De ernst van de obesitas wordt dan onder andere bepaald aan de hand van aanwezigheid van comorbiditeit of niet. Wanneer er al afwijkende bloedwaarden voor glucose, bloedvetten etc. of andere aandoeningen zijn die gerelateerd zijn aan een te hoog gewicht is het risico op ziekte groter dan zonder deze verschijnselen. Voor de aanpak van overgewicht en obesitas wordt er in Nederland nadruk gelegd op het gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico. Daarbij wordt ingezet op betere diagnostiek en uitkomstmaten voor een behandeling.
Body Mass Index hoe zit het ook al weer?
Bij een Body Mass Index (BMI) die tussen 25 en 30 ligt wordt er doorgaans gesproken van overgewicht, maar daarbij dient echter wel rekening gehouden te worden met de lichaamssamenstelling. De BMI kan worden berekend door het gewicht (in Kg) te delen door de lengte (in meters) in het kwadraat. De BMI kan dus weergegeven worden als een eenheid van kg/m2. Bij (kracht)sporters wordt er nogal eens een waarde gevonden die zou kunnen duiden op overgewicht en dat geeft aan dat er naast de BMI altijd gekeken moet worden naar de lichaamssamenstelling. Krachtsporters hebben meer spierweefsel dan gemiddeld. Spierweefsel is compacter en weegt zwaarder dan vetweefsel. Daardoor zien krachtsporters en vaak strak en slank uit ten opzichte van iemand met hetzelfde gewicht met minder spier- maar meer vetweefsel.
Verschillende visies professionals en bevolking
Medici, voedingswetenschappers en diëtisten zien obesitas als een chronische ziekte. In de volksmond wordt obesitas nog te vaak gezien als een gevolg van gebrek aan zelfbeheersing. In het magazine van Zorg Instituut Nederland zegt hoogleraar Liesbeth van Rossum op 1 mei 2022 dat obesitas echt gezien moet worden als een ziekte. Zij pleit daar al langer voor, zie hier en hier. Bij de aanpak ervan moet niet worden gewacht totdat iemand klachten krijgt, maar er moet al eerder ingezet worden om de gewichtstoename te remmen.
Mensen met obesitas kunnen op veel manieren toch hinder vinden van hun lijf. Zo blijkt dat zij vaker te maken krijgen met discriminatie op grond van uiterlijk en vooroordelen. In Nederland zet de Stichting Dikke Vinger zich in voor een gelijkwaardige behandeling van mensen met obesitas op alle terreinen. In de zorg gaat het dan om zo goed mogelijk te voldoen aan de hulpvraag van een patiënt met obesitas. Niet alle klachten zijn het gevolg van een te hoog BMI.
Obesitas wel of niet vervangen?
Dat is niet echt eenvoudig. Als het doel is om meer duidelijkheid te scheppen over de medische conditie kan het handig zijn om een naam te vinden die duidelijk maakt wat er exact mankeert. Dat gaat er mogelijk toe leiden dat er dan subtypen van obesitas gaan worden benoemd.
Wanneer het echter gaat om een gelijkwaardige behandeling van mensen met obesitas na te streven is een naamsverandering eerder symboolpolitiek. Voor het uitbannen van discriminatie en kweken van meer begrip voor mensen met een BMI > 30 zijn andere strategieën nodig.
Aanpak ziekte obesitas
Voor het aanpakken van de ziekte obesitas, zoals die nu gedefinieerd is in de behandelingsrichtlijnen, is door het Partnerschap Overgewicht Nederland echter een integrale aanpak geformuleerd. Zie ook de infographic over de netwerkaanpak. Daarbij is een lange adem nodig van alle partijen, dus ook de overheid. Er zal eerst geïnvesteerd moeten worden, voordat we kunnen oogsten. Daarbij kan gelijk ingezet worden op het voorkomen van de verheerlijking van schoonheidsidealen zoals de slankheidscultus.
