Hoogbegaafdheid, stress en voeding
“Hoogbegaafden hebben het gemakkelijk”, zo wordt er vaak gedacht. “Ze kunnen gemakkelijk leren, scoren hoge cijfers en komen maatschappelijk altijd goed terecht”. Toch wordt er steeds vaker gemeld dat hoogbegaafden vaker stress ervaren doordat ze zich vaak “anders voelen” doordat de emotionele, intellectuele en lichamelijke ontwikkeling niet synchroon lopen. Het is niet bekend hoe vaak dit voorkomt, maar er zijn genoeg meldingen om er meer onderzoek naar te doen. Stress kan leiden tot overgewicht en obesitas, maar ook tot depressie. Wat is het verband tussen voeding en deze klachten. En wat kunnen hoogbegaafden met deze kennis?
Hoogbegaafd? Veel vooroordelen
Vaak wordt gedacht dat hoogbegaafden zich superieur voelen ten opzichte van mensen die niet hoogbegaafd zijn. De term ”hoogbegaafdheid” kan hierin verwarrend zijn. Hoogbegaafden geven zelf vaak aan dat ze een voorkeur hebben voor een andere naam, waarin het “hoog” niet meer voorkomt. Zolang er nog geen overeenstemming is over een andere term blijven we de term hoogbegaafd gewoon gebruiken. Hoogbegaafden zijn per definitie niet beter of slechter dan anderen, maar ze zijn “van boven anders bedraad”.
Hoogbegaafd? Nog geen eenheid in definitie, wel overeenkomsten
Er is ook al enkele jaren een debat gaande over de manier waarop hoogbegaafdheid kan worden vastgesteld of juist kan worden gedefinieerd. Tegenwoordig zijn er verschillende definities in omloop die veel met elkaar gemeen hebben. De aspecten die in de definitie volgens het Delphi-onderzoek van het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV) worden genoemd komen wel vaak naar voren: “Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.”
Keerzijde(n) van hoogbegaafdheid
Het autonome, snelle en creatieve denken kan ook tot een mismatch leiden in verschillende situaties, zoals sociaal, onderwijs en werk. Uit onderzoek van Van der Ven en Van Hoof blijkt dat circa 87% van de hoogbegaafden ook hoogsensitief is. Dat betekent dat zij allerlei prikkels intenser ervaren en dieper verwerken. Te veel prikkels kunnen tot overprikkeling leiden en vervolgens stress veroorzaken. Te weinig prikkels kunnen leiden tot onderprikkeling. Dat kan leiden tot een bore-out, een specifieke vorm van stress.
Hoogbegaafdheidsexpert Larinda de Bok schrijft hoe specifieke stressfactoren bij hoogbegaafden tot stressklachten kunnen leiden. Daarnaast beschrijft ze wat je kunt doen bij stress ten gevolge van je hoogbegaafdheid. Aangezien stress ook tot obesitas en depressie kan leiden kunnen voedingsadviezen gewenst zijn.
Cortisol, stress en voeding
Stress kan leiden tot een verhoogde cortisolproductie in het lichaam. Cortisol is het hormoon dat voor alertheid in de ochtend zorgt, maar het komt ook vrij bij (langdurige) stress. Het zorgt voor een verhoogd glucosegehalte in het bloed en voor vetopslag op de buik. Daarnaast kan een verhoogd cortisolpeil ook leiden tot “meer trek hebben in comfort food”. Het is niet duidelijk hoeveel mensen zo cortisolgevoelig zijn dat stress bij hen tot deze trek in zoete en vette voedingsmiddelen en een verhoogd buikvetgehalte leidt. Daarnaast kan langdurige stress zelf ook leiden tot een depressie en ongezond eetgedrag en minder beweging. Stress kan dus op verschillende manieren leiden tot overgewicht.
Voeding en depressie
Het verband tussen voeding en depressie en omgekeerd is lastig aantoonbaar. Wel lijken er steeds meer aanwijzingen te komen dat er een verband is tussen de samenstelling van het darmmicrobioom en stemming. De samenstelling van het darmmicrobioom kan worden beïnvloed door voeding. Met name de toevoer van vezelrijke producten kunnen leiden tot een betere onderlinge verhouding tussen de verschillende bacteriesoorten in het darmmicrobioom. Indirect kunnen vezels dus mogelijk invloed uitoefenen op de stemming. Ook lijkt een voedingspatroon met veel ultraprocessed voedingsmiddelen gelinkt te zijn aan depressie en overgewicht. In dat kader zou een advies voor het gebruik van meer onbewerkte producten een aanrader kunnen zijn.
Multidisciplinaire aanpak overgewicht, obesitas en stress nodig
Stress, depressie en de medicatie die daarbij toegepast kan worden, zijn slechts een deel van de oorzaken van overgewicht en obesitas. Overgewicht en obesitas zijn complexe problemen. Het is meer dan “alleen het evenwicht tussen inname van voedsel en bewegen”. Het is een collectieve verantwoordelijkheid van overheid (op verschillende niveaus), het bedrijfsleven, de zorg en het individu. Het gaat dan om inrichting van woongebieden en gebouwen, waarbij mensen aangemoedigd worden om te bewegen. Voedingsmiddelenbedrijven kunnen gemotiveerd kunnen worden om meer gezonde producten te ontwikkelen. Voor het individu geldt altijd een op de persoon afgestemde aanpak.
Voeding en mentale gezondheid
Met betrekking tot overgewicht/obesitas en mentale gezondheid wordt steeds duidelijker dat dit een ingewikkelde relatie is. Het gaat om een samenspel tussen persoonlijke – en omgevingsfactoren. We leren dagelijks bij over het verband dat er lijkt te zijn tussen de darmmicrobiota en mentale gezondheid, de brain-gut-axis (hersen-darm-connectie). Het blijft moeilijk om een oorzakelijk verband aan te tonen tussen voeding en verbetering van mentale klachten, omdat een dieetinterventie altijd gepaard gaat met extra aandacht voor de persoon in kwestie.
Blue zones en mediterraan dieet
Momenteel lijkt een dieet met een laag gehalte aan verzadigde vetzuren en veel omega-3-vetzuren de beste kaarten te hebben voor een aanpak van mentale klachten. Daarnaast is het raadzaam om voldoende vezels in te nemen om een goede samenstelling van het darmmicrobioom na te streven. In dat kader past dan de aanpak volgens de Bleu zones, waarbij ook aandacht is voor de sociale contacten. Ook het Mediterrane dieet vormt daar een belangrijk onderdeel van.
Qua voeding en leefstijl zijn de volgende richtlijnen van toepassing:
– Volg de Richtlijnen Goede Voeding en let vooral op de volgende onderdelen
– neem dagelijks voldoende groente (zeker 250 g) en fruit (2 porties);
– neem dagelijks een handje ongezouten noten;
– neem tenminste 1 keer per week een portie vette vis. Als je al bekend bent met een hoger risico op hart een vaatziekten is het raadzaam om 2 keer per week vis te eten, waarvan ten minste 1 x per week een vette vissoort;
– neem voldoende volkoren graanproducten (ten minste 90 g/dag);
– neem niet meer dan 500 g rood en/of bewerkt vlees per week;
– neem ten minste 1 x per week peulvruchten;
– neem ongeveer 3 bekers zuivel
– wees matig met alcohol: drink liever niet, zeker niet dagelijks, maar als u wel drinkt, neem dan niet meer dan 1 consumptie per dag;
– bewegen: alle beetjes helpen;
– zorg voor voldoende slaap.
Kortom:
Gezond eten, voldoende (actieve) ontspanning en voldoende slaap zijn ook voor hoogbegaafden basisadviezen om beter bestand te zijn tegen stress.
